Ερευνητική Ομάδα 1:
«Σύλλογοι νέων και δημόσιες παρεμβάσεις για τη νεολαία»

Η Ερευνητική Ομάδα 1 (ΕΟ1) εστιάζει σε μορφές συλλογικής έκφρασης των νέων ή δημόσιας παρέμβασης με αντικείμενο ενδιαφέροντος τους νέους και τα παιδιά, σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

Σκοπός της ερευνητικής ομάδας είναι να εξετάσει: α) πότε, πώς και για ποιους λόγους η «νεότητα» αναδεικνύεται σε κεντρικό σημείο της δημόσιας παρέμβασης, β) με ποιους τρόπους η αναφορά στη «νεότητα» / «νεολαία» διαμορφώνει την παρέμβαση αυτή και επηρεάζει τους τρόπους με τους οποίους συγκροτείται η κοινωνικότητα των νέων στο δημόσιο χώρο, γ) πώς παράγονται νεανικές υποκειμενικότητες τόσο μέσω της εμπρόθετης δράσης νεανικών ομάδων όσο και μέσω της συνάρθρωσης της δράσης αυτής με δημόσιους λόγους περί νεότητας.

Η ΕΟ1 έχει έδρα το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στην Κύρια Ερευνητική Ομάδα (ΚΕΟ) συμμετέχουν η Έφη Αβδελά, Καθηγήτρια στο Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, συντονίστρια του έργου και επιστημονική υπεύθυνη της ομάδας, ο Χρήστος Λούκος, Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, η Μαρία-Χριστίνα Χατζηϊωάννου, Διευθύντρια ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, και η Ελένη Φουρναράκη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Στην Ομάδα Εξωτερικών Συνεργατών (ΟΕΣ) συμμετέχουν η Δήμητρα Λαμπροπούλου, Λέκτορας στο Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, η Δέσπω Κριτσωτάκη, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης σε μεταδιδακτορική έρευνα ΓΓΕΤ, ο Πάρις Παπαμίχος Χρονάκης, Επισκέπτης επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Brown, η Δήμητρα Βασιλειάδου, υποψήφια διδάκτορας Πανεπιστημίου Κρήτης, υπότροφος του προγράμματος «Ηράκλειτος», η Μαρία Πρέκα, υποψήφια διδάκτορας Πανεπιστημίου Κρήτης, η Ελένη Παπαμακαρίου, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης και η Βασιλική Θεοδώρου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θράκης.

Οι συνεργάτες της ΕΟ1 έχουν αναλάβει συγκεκριμένες μελέτες περίπτωσης στο πλαίσιο της παραπάνω προβληματικής. Πιο συγκεκριμένα:

Χρήστος Λούκος, Ελένη Φουρναράκη, Ελένη Παπαμακαρίου, «Εθελοντικές συσσωματώσεις για νέους και από νέους στη Σύρο κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα»
Εξετάζονται οι μορφές εθελοντικής συλλογικής δράσης, είτε προέρχονται από τους ίδιους τους νέους σε μια αναζήτηση ταυτότητας είτε από ενήλικες για την αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με τους νέους. Πεδίο διερεύνησης είναι η Σύρος, όπου λόγω της σημαντικής εξέλιξης της Ερμούπολης διαμορφώθηκαν από νωρίς οι προϋποθέσεις συλλογικής δράσης. Από τα τέλη του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα παρατηρείται σημαντικός αριθμός τέτοιων μορφών συλλογικότητας, που συνήθως καταλήγουν σε συσσωματώσεις. Στα ενδιαφέροντα της μελέτης περιλαμβάνονται η καταγραφή αυτών των πρωτοβουλιών και δράσεων, η εξέλιξή τους στο χρόνο, το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, οι συμμετέχοντες, οι στόχοι τους, τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους κτλ.

Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου – Φλώρα Τσίλαγα, «Ο εμπορικός κόσμος της Αθήνας, 1900-1950. Συλλογική εκπροσώπηση, μαθητεία και εκπαίδευση»
Κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα ο αριθμός των εμπόρων και των εμποροϋπαλλήλων αυξάνει στην Αθήνα αλλά και σε άλλες ελληνικές πόλεις, όπως στην Κοζάνη και την Καλαμάτα. Στόχος είναι να διερευνηθεί η σύνδεση ανάμεσα στην ιστορία του λιανικού εμπορίου, του κλάδου των εμποροϋπαλλήλων καθώς και της συλλογικής τους εκπροσώπησης και της επαγγελματικής τους εκπαίδευσης, μέσα από το Σύλλογο Εμποροϋπαλλήλων, καθώς και τον Εμπορικό Σύλλογο Αθηνών. Η μελέτη του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών διενεργείται συγκριτικά με τους αντίστοιχους συλλόγους της Κοζάνης και της Καλαμάτας, με τον πρώτο να κατέχει τον κεντρικό ρόλο. Διερευνάται επίσης ο σύλλογος εμποροϋπαλλήλων, που έχει διαφορετικό προσανατολισμό σε σχέση με αυτόν των καταστηματαρχών-ιδιοκτητών, οι μεταξύ τους σχέσεις, όπως επίσης και ο ρόλος των εμπόρων στην επαγγελματική εκπαίδευση των εμποροϋπαλλήλων. Το ζήτημα της εκπαίδευσης αποτέλεσε βασική μέριμνα των εμποροϋπαλλήλων και μια από τις καίριες δράσεις του συλλόγου τους. Μέσα από την ιστορική έρευνα και ανάλυση των αρχείων εμπορικών γυμνασίων και σχολών με έδρα την Αθήνα, μιας ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, καθώς και την αξιοποίηση σχετικών προφορικών μαρτυριών επιχειρείται η μελέτη της κοινωνικής θέσης και της δημόσιας παρέμβασης αυτής της αστικής ομάδας εργαζομένων.

Μαρία Πρέκα, «Εκδοχές νεότητας και δράσεις για τους νέους στον εθνικό λόγο. Το παράδειγμα του 'Συλλόγου προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων' (ΣΔΕΓ)»
Ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων» ιδρύεται το 1869 στην Αθήνα. Ρητός στόχος του είναι να δημιουργήσει σχολεία αρρένων και θηλέων στην Ελλάδα, ενώ άρρητος να προωθήσει τον ελληνικό εθνικισμό στην οθωμανική Μακεδονία και Θράκη. Στην έρευνα εξετάζεται πώς και για ποιους λόγους η «νεότητα» –στην έμφυλη διάστασή της– αναδεικνύεται σε κεντρικό σημείο της δημόσιας παρέμβασης του ΣΔΕΓ, καθώς και με ποιους τρόπους η αναφορά στη «νεότητα» αντεπιδρά στις μορφές και το περιεχόμενο αυτής της παρέμβασης. Εξετάζονται επίσης, οι ενδεχόμενοι μετασχηματισμοί που σημειώνονται σε επίπεδο λόγου και δράσης του Συλλόγου και οι τρόποι με τους οποίους οι λόγοι και οι πρακτικές του διαμορφώνονται δίπλα ή σε αντιπαράθεση με τις κρατικές πολιτικές. Η έρευνα εκτείνεται χρονικά από την ίδρυση του ΣΔΕΓ έως και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Πάρις Παπαμίχος Χρονάκης, «ΧΑΝΘ και Μακαμπί. Νεότητα, εθνότητα και φύλο στη μεταοθωμανική και μεσοπολεμική Θεσσαλονίκη, 1912-1936»
Η μελέτη περίπτωσης εστιάζει σε δύο σημαντικούς συλλόγους νέων της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης, τη χριστιανική ΧΑΝΘ και την εβραϊκή σιωνιστική Μακαμπί. Εξετάζει το ρόλο τους στη συγκρότηση νεωτερικών ανδρικών νεανικών υποκειμενικοτήτων, καθώς οι δύο σύλλογοι εισήγαγαν τις νέες έμφυλες ιδεολογίες της μυώδους χριστιανικότητας και εβραϊκότητας. Επιπλέον διερευνάται η συμβολή τους στον εξελληνισμό της αστικής κοινωνικότητας αλλά και στη δημιουργία μιας εναλλακτικής δημόσιας σφαίρας με αναφορά σε μια διακριτή εβραϊκή δημόσια κοινωνικότητα. Ανιχνεύοντας την αλληλοδιαπλοκή φύλου, εθνότητας και νεότητας, η έρευνα διερευνά τη σημασία των συγκεκριμένων συλλόγων στους πολλαπλούς μετασχηματισμούς της δημόσιας κοινωνικότητας στην πολυεθνοτική πόλη.

Δήμητρα Λαμπροπούλου, «Η συλλογική δράση των εργαζόμενων μαθητών στη δεκαετία του '60»
Εστιάζοντας στο Σύλλογο Εργαζομένων Μαθητών Μέσης Εκπαιδεύσεως (ΣΕΜΜΕ), η έρευνα εξετάζει τη συλλογική δράση μαθητών και μαθητριών που εργάζονταν την ημέρα και παρακολουθούσαν νυχτερινά σχολεία στη μεταπολεμική Αθήνα. Αφετηριακή υπόθεση εργασίας είναι ότι η συλλογική δράση των νυχτερινών μαθητών συνδέεται, αφενός, με το ρόλο της εκπαίδευσης στο εκσυγχρονιστικό σχέδιο και τις κοινωνικές πρακτικές της μεταπολεμικής περιόδου, αφετέρου, με την ανάδυση της νεολαίας ως κρίσιμου παράγοντα για τα κοινωνικά κινήματα και τους επίσημους πολιτικούς λόγους της εποχής. Η έρευνα βασίζεται σε γραπτές και προφορικές πηγές.

Δέσπω Κριτσωτάκη, «Σύλλογοι και φορείς για την ψυχική υγεία των παιδιών και των νέων στη μεταπολεμική Ελλάδα (1950-1980))»
Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο ιδρύθηκε στην Ελλάδα μια σειρά φορέων ψυχικής υγείας, αρκετοί από τους οποίους επικεντρώνονταν στην παιδική και νεανική ηλικία. Επρόκειτο για συσσωματώσεις επιστημόνων (συνηθέστερα ψυχιάτρων, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και ειδικών παιδαγωγών) αλλά και γονέων (όπως γονέων παιδιών με διανοητική καθυστέρηση ή αυτισμό), καθώς και για θεσμούς, όπως ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, κέντρα ειδικής αγωγής και ψυχιατρικά ιδρύματα. Η παρούσα μελέτη, αξιοποιώντας αρχειακές πηγές και προφορικές μαρτυρίες, επιχειρεί αφενός να χαρτογραφήσει το πεδίο της περίθαλψης της ψυχικής υγείας των παιδιών και των νέων, το οποίο συγκροτείται ανάμεσα στο 1950 και το 1980, και αφετέρου να εμβαθύνει σε τρεις συγκεκριμένους φορείς – μία επιστημονική οργάνωση, μία οργάνωση γονέων και ένα θεραπευτικό-παιδαγωγικό θεσμό: την Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού, την Ένωση Γονέων και Κηδεμόνων Απροσαρμόστων Παίδων και το Κέντρο Θεραπευτικής Παιδαγωγικής «Το Στουπάθειο».

Έφη Αβδελά - Δήμητρα Βασιλειάδου, «Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων (1940-1960)»
Η έρευνα εξετάζει τις Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων (ΕΠΑ), έναν καθόλα ιδιαίτερο θεσμό, που τοποθετείται ανάμεσα στις εθελοντικές συσσωματώσεις και το κράτος. Θεσμοθετημένες ως επικουρικός μηχανισμός στα δικαστήρια ανηλίκων, οι ΕΠΑ λειτουργούν με εθελοντές και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της «νεολαίας» ως πεδίου κοινωνικής μέριμνας, εποπτείας και παρέμβασης. Η έρευνα εστιάζει στην πρώτη περίοδο λειτουργίας των ΕΠΑ της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και διερευνά τις μορφές οριζόντιας και κάθετης δημόσιας κοινωνικότητας που ανέπτυξαν.

Βάσω Θεοδώρου, «Έρευνα των συλλόγων που δραστηριοποιούνται στην οργάνωση των φροντίδων για την υγεία των παιδιών και των νέων και την κοινωνική πρόνοια για τη μητρότητα και την παιδική ηλικία (1890-1940)»
Στη βάση πρωτογενών πηγών, η έρευνα εστιάζει στους συλλόγους, τις εταιρείες και τα άτομα που πήραν την πρωτοβουλία να ιδρύσουν θεσμούς που αποσκοπούσαν στο να καταγράψουν, να επιβλέψουν και να βελτιώσουν την υγεία και την κοινωνική πρόνοια των παιδιών. Εξετάζει επίσης πώς οι σχετικές δημόσιες παρεμβάσεις επιχείρησαν να εκλαϊκεύσουν τις αρχές της υγιεινής ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα και να διαμορφώσουν κανονιστικές αντιλήψεις και στάσεις για το σώμα, την υγεία, την ασθένεια και τη μητρότητα. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα εστιάζει στη λειτουργία και τη δράση του Πατριωτικού Ιδρύματος Κοινωνικής Προστασία και Αντιλήψεως τις τέσσερεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.